Parentyfikacja – kiedy dziecko musi szybko dorosnąć

Parentyfikacja (ang. parent – rodzic). Czymś, co charakteryzuje opisywane zjawisko jest zdecydowanie rozmycie granic w systemie rodzinnym. Prostym językiem ujmując oznacza to, że zmienia się granica między rolą rodzica a dziecka. Dzieci w takich rodzinach obarczone są nadmiernie rożnymi obowiązkami związanymi z opieką nad domem, czy też swoim młodszym rodzeństwem. Dbają również w sposób szczególny o zaspokojenie potrzeb własnych rodziców. Niestety potrzeby dzieciaków pozostawione są często same sobie, gdyż rodzice nie są zainteresowani, aby je realizować. Niestety przyjmowanie roli rodzica przez dziecko wiąże się z negatywnymi przyszłymi konsekwencjami w dorosłości (Barnett & Parker, 1998; Earley & Cushway, 2002; Garbarino, 1977; Jurkovic, 2001). Parentyfikacja opisywana jest często jako zjawisko, w którym to dziecko przyjmuje role i odpowiedzialność, która winna być zarezerwowana dla dorosłych. (L. M. Hooper, s. 217). Wiąże się ona z poświęceniem dla rodziny kosztem własnych potrzeb (zarówno emocjonalnych jak i instrumentalnych). Dzieci takie dbają o niemal każdy aspekt rodzinnego funkcjonowania – od zapewnienia posiłków, poprzez robienie porządków, kończąc na emocjonalnej opiece nad rodzeństwem, czy dbaniem o finanse. Charakterystycznym dla parentyfikacji jest zdecydowanie zakłócenie tradycyjnie ustalonego podziału ról i zadań w rodzinie. Wpływa to bezpośrednio na powstałą między dziećmi a rodzicami więź, co finalnie utrudnia, bądź nawet uniemożliwia dzieciom, osiągnięcie dojrzałej dorosłej tożsamości.(Chase, 1999; Jurkovic, Morrell & Casey, 2001; Robinson, 1999; West & Keller, 1991). Chase (1999) twierdzi, że parentyfikacja pojawia się jako konsekwencja potrzeby uwagi, psychologicznego komfortu oraz  zaspokojenia potrzeb rodzica.. Autor ten wspomina, iż znaczącymi czynnikami sprzyjającymi procesowi parentyfikacji są:  psychopatologia rodziców, nadużywanie i uzależnienie od alkoholu i substancji, problemy małżeńskie, choroby psychiczne i problemy ze zdrowiem psychicznym. Parentyfikacja znacząco utrudnia umiejętności tworzenia zdrowych, satysfakcjonujących związków z przyszłymi partnerami, a także powoduje zagrożenie przenoszenia takiego modelu na własne dzieci.

Parentyfikacja związana jest silnie z więzami lojalności wobec rodziców, których istnienia zazwyczaj nie jesteśmy świadomi, a oddziałują one niezwykle na naszą osobowość. Znaczenie więzów lojalnościowych jest niezwykle istotne w rozumieniu mechanizmu zjawiska parentyfikacji: ,,każde dziecko jest od urodzenia zależne od swoich rodziców i w jakimś stopniu ma w stosunku do nich dług wdzięczności, a co za tym idzie obligacje do jego spłacenia. Tak naprawdę od rodzica zależeć będzie w jakim stopniu skorzysta z tej dysproporcji i czy – wykorzystując swoją przewagę – zechce czerpać z niej korzyści” (Wasilewska, 2012). Boszormenyi-Nagy uważa zaś, że lojalność wobec rodziców jest niezmienna niezależnie od tego, co wydarzy się w naszym życiu. Mechanizm lojalności ma ogromną moc, nieuświadomiony zmusza do realizacji rodzinnego dziedzictwa, nawet wbrew własnym interesom (Wasilewska, 2012, za: Van Heusden; Van den Eerenbeemt 1987). Wpajany nam od najmłodszych lat system staje się dla nas finalnie fundamentem wszelkich wyobrażeń o otaczającym świecie i panujących w nim relacjach interpersonalnych (Constantine, 1986). Oznacza to, że głęboko wierzymy w zaszczepione w nas przekonanie, że nie powinniśmy dbać o własne potrzeby, a winniśmy skupiać się na realizowaniu potrzeb innych członków rodziny.

Jak rozumieć powyższy mechanizm?

Dzieci zmuszone były stanąć w roli dorosłych i szybko dorosnąć , aby zadbać o przetrwanie rodziny. W ten sposób w systemie rodzinnym powstał niejako dług, po czym zjawisko parentyfikacji przeniesione zostało na następne pokolenia: wnuki zostały „zaproszone” do spłaty długu zaciągniętego przez dziadków u swoich dzieci (Wasilewska, 2012).

Podsumowując:

• zjawisko parentyfikacji uruchamiane jest jako efekt traumatycznych doświadczeń dziecięcych w rodzinie
• doświadczenie traumy zmusza do wytworzenia mitów i przekazów, które stają się elementem rodzinnego przekazu i przenoszone są na następne pokolenia
• konieczność ,,spłaty długu” oraz realizowania nieadaptacyjnych wzorów relacji znacząco utrudnia kształtowanie własnej tożsamości, a także tworzenie późniejszych zdrowych relacji

Jak pomóc osobie dotkniętej parentyfikacją?

Niezbędnym elementem pracy będzie zdecydowanie psychoterapia. Praca terapeutyczna powinna polegać na uświadomieniu rodzinnego dziedzictwa, co pomoże pokazać, że system rodzinny może być wiarygodny i uczciwy. Ważna jest rownież praca nad odczuwaniem poczucia winy, które blokuje rozwój i oddziałuje na sposób myślenia o przyszłości. Osoby pochodzące z rodzin dotkniętych parentyfikacją powinny mieć możliwość, aby poczuć, że są akceptowane i kochane, a także usłyszeć, że mają prawo do posiadania i realizowania własnych potrzeb i nie powinno to w nich budzić poczucia winy.

Zródło: artykuł przygotowany został w oparciu o pracę naukową dr Moniki Wasilewskiej ,,Parentyfikacja  jako  efekt międzypokoleniowego dziedzictwa traumy”.

Materiał przygotowała: Elżbieta Bielecka – psycholog OA SRK